ZOONOZLAR Hayvanlardan İnsanlara Bulaşan Enfeksiyonlar

“Zoonotik hastalıklar” veya “zoonozlar” genel anlamı ile hayvanlardan insanlara bulaşan enfeksiyon hastalıkları için kullanılmaktadır. Konakları insan veya hayvan olan birçok mikroorganizma (bakteriyel, viral, paraziter, mantar, prion vs.) zoonotik hastalıklardan sorumludur. Zoonozlar günümüzde bütün dünyada gittikçe önemi artan hastalıklar grubunu oluşturmaktadır. Zoonotik hastalıkların özellikleri dünyada coğrafi bölgelere ve iklimlere göre değişmektedir. Ülkeler arası artan ticaret ve seyahatler nedeni ile dünyanın bir coğrafi bölgesinde görülen hastalık, diğer ülkeleri de ilgilendirmektedir. Bunun en çarpıcı örneğini, son yıllarda yaşadığımız SARS ve Kuş Gribi oluşturmaktadır. Ayrıca ülkemizde yaşanan tularemi, Kırım-Kongo kanamalı ateş salgını ve bruselloz endemisitesi yine çarpıcı örnekleri oluşturmaktadır.

Değişen iklim koşulları, göçler, kentlerde artan nüfus, seyahatler, insanları daha güvenli yaşam koşullarına yönlendirmekte, daha uygun sağlıklı hayvansal gıda üretme konusunda çabalar sarf etmek zorunda bırakmaktadır. Zoonotik hastalıklar bir taraftan hayvan sağlığını etkileyerek ekonomik kayıplara neden olmakta, diğer taraftan hayvansal gıdalarla insanlara enfeksiyon bulaştırma riski ile de halk sağlığını etkilemektedir. Zoonoz etkenlerinin önemli bir kısmı da potansiyel biyoterör etkeni olma özelliği taşımaktadır.

Zoonotik hastalıkların önlenmesinin ve kontrolünün günümüzde ve gelecekte en önemli uğraş alanlarından biri olduğu düşüncesindeyiz. Konu veteriner ve tıp hekimliğinin birçok disiplinini ilgilendirmektedir. Bu konuda başarılı olabilmek için; veteriner hekimler, özellikle veteriner mikrobiyologlar ve parazitologlar, hekimler ile, özellikle de enfeksiyon hastalıkları uzmanları, mikrobiyologlar, parazitologlar, biyologlar ve halk sağlığı uzmanları ile ortak çalışmalar yaparak ülke çapında başarılı sonuçlar alınacağı kanaatindeyiz.

Yukarıda izah etmeye çalıştığımız nedenlerle veteriner hekimlik ve tıp alanında yararlı olabilecek kaynak bir kitap oluşturmayı amaçladık. Bu alanda konularının uzmanı meslektaşlarımızın bilgilerini ve deneyimlerini sizlerle paylaşmak için bir araya getirmeye çalıştık.

Bu kitap çalışmasını yapmamızı bize öneren meslektaşlarımızdan Uzm. Dr. Mustafa Aydın ÇEVİK’i rahmetle anıyoruz. Ayrıca yazarlarımızdan Prof. Dr. Şemsettin USTAÇELEBİ’yi de rahmetle anıyoruz. Bu kitabı her iki meslektaşımızın anısına ithaf etmek istiyoruz. Ruhları şad olsun...

Kitabın ortaya çıkmasında bize fikir desteği veren meslektaşlarımıza ve değerli konu yazarlarımıza emekleri için ayrı ayrı teşekkür ederiz. Kitabın baskısını titizlikle hazırlayan Bilimsel Tıp Yayınevi yönetici ve çalışanlarına teşekkür ederiz.

“Zoonozlar: Hayvanlardan İnsanlara Bulaşan Enfeksiyonlar” kitabının veterinerlik ve tıp alanında ilgili meslektaşlarımıza yararlı olması dileği ile saygılarımızı sunarız.

Prof. Dr. Mehmet DOĞANAY

Prof. Dr. Nazmiye ALTINTAŞ

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ… 19

ZOONOZLARIN ÖNEMİ ve GENEL BAKIŞ… 21

Müjgan İzgür, Mehmet Doğanay

BÖLÜM 1 BAKTERİYEL ZOONOZLAR

Genel Bakış… 35

Mehmet Doğanay

Şarbon

1. İnsanlarda Şarbon… 37

Mehmet Doğanay

2. Hayvanlarda Şarbon… 53

Hakan Yardımcı

Bartonelloz…61

Zülal Özkurt

Boreliyoz… 71

Yaşar Bayındır

Bruselloz

1. İnsanlarda Bruselloz… 85

Emine Alp Meşe

2. Hayvanlarda Bruselloz… 99

Nejat Aydın

Kampilobakteriyoz

1. İnsanlarda Kampilobakteriyoz… 121

Duygu Eşel

2. Hayvanlarda Kampilobakteriyoz… 129

Serdar Diker

Kapnositofaja Enfeksiyonları… 139

Emine Alp Meşe

Psitakoz/Ornitoz ve Diğer Klamidyal Zoonozlar… 145

Gökhan Metan, Bilgehan Aygen

Ehrlişiyoz… 151

H. Murat Tuğrul

Enterohemorajik Escherichia coli Enfeksiyonları… 163

A. Bülent Sümerkan

Erizipeloid… 171

Zülal Özkurt

Ruam (Malleus, Glanders, Rotzkarankheit, Farcin, Mankafa)… 177

Ömer Memduh Esendal

Leptospiroz… 189

Orhan Yıldız, Ali Asan

Listeriyoz… 197

Orhan Yıldız, Suzan Saçar

Melioidoz… 205

Zülal Özkurt

Mikobakteriyel Enfeksiyonlar

1. İnsanlarda Mikobakteriyel Enfeksiyonlar… 213

Ayten Kadanalı

2. Hayvanlarda Mikobakteriyel Enfeksiyonlar… 229

Hakan Yardımcı

Pastorelloz… 249

Bilgehan Aygen, Gökhan Metan

Tularemi

1. İnsanlarda Tularemi… 255

Bilgehan Aygen, Gökhan Metan

2. Hayvanlarda Tularemi… 263

Nejat Aydın

Veba… 269

Bilgehan Aygen, Gökhan Metan

Fare Isırığı Hastalığı… 277

Ayten Kadanalı

Riketsiyozlar… 281

H. Murat Tuğrul

Salmonelloz

1. İnsanlarda Salmonelloz… 313

Duygu Eşel

2. Hayvanlarda Salmonelloz… 321

Müjgan İzgür

Stafilokok Enfeksiyonları… 331

Duygu Eşel

Streptokok Enfeksiyonları… 335

Duygu Eşel

Vibrio Enfeksiyonları… 343

Emine Alp Meşe

Yersiniyoz… 355

Orhan Yıldız, Ali Asan

Nadir Görülen Bakteriyel Zoonozlar… 361

A. Bülent Sümerkan

BÖLÜM 2 FUNGAL ZOONOZLAR

Fungal Zoonozlar… 375

Ümit Ukşal

Sporotrikoz… 391

Ümit Ukşal

BÖLÜM 3 VİRAL ZOONOZLAR

Genel Bakış… 397

Şemsettin Ustaçelebi, Dürdal Us

Arbovirüs Enfeksiyonlarının Döngüsü… 403

Şemsettin Ustaçelebi, Dürdal Us

Alfavirüsler Tarafından Oluşturulan Zoonozlar… 409

Şemsettin Ustaçelebi, Dürdal Us

Flavivirüsler Tarafından Oluşturulan Zoonozlar… 435

Şemsettin Ustaçelebi, Dürdal Us

Bunyavirüslerin Neden Olduğu Zoonozlar… 475

Önder Ergönül, Aykut Özdarendeli

Reovirüslere Bağlı Zoonozlar… 511

Selda Erensoy

Arenavirüslere Bağlı Zoonozlar… 521

Selda Erensoy

Filovirüslere Bağlı Zoonozlar… 537

Tijen Özacar

Rabdovirüslere Bağlı Zoonozlar

1. Kuduz

1.a. İnsanlarda Kuduz… 549

Başak Dokuzoğuz

1.b. Hayvanlarda Kuduz… 569

Orhan Aylan

2. Veziküler Stomatit Virüs… 579

Başak Dokuzoğuz

Paramiksovirüslere Bağlı Zoonozlar… 583

Ahmet Kalkan

Kuş Gribi (Tavuk Vebası, Fowl Plague, Avian İnfluenza, Bird Flu)… 601

Mehmet Akan

Pikornavirüslere Bağlı Zoonozlar… 613

Ahmet Kalkan

Herpes B Virüs: Maymun Herpes Enfeksiyonu… 625

Yusuf Özbal

Poksvirüslere Bağlı Zoonozlar… 633

Selma Gökahmetoğlu, Ayşe Gençay

Koronavirüslere Bağlı Zoonozlar

SARS… 653

Yusuf Özbal

Prion Hastalıkları… 665

Ayhan Kubar

BÖLÜM 4 PARAZİTER ZOONOZLAR

Genel Bakış… 679

Nazmiye Altıntaş

Protozoonlarla Oluşan Zoonozlar

Amebiasis… 683

Mehmet Tanyüksel

Babesiasis… 699

Zeynep H. Güçlü, Mehmet Tanyüksel

Balantidiasis… 703

Özgür Koru, Mehmet Tanyüksel

Chagas Hastalığı (Amerikan Tripanozomiyazı)… 709

Nazmiye Altıntaş

Cryptosporidiasis… 721

Nevin Turgay

Giardiasis… 727

Nevin Turgay

Visseral Leishmaniasis… 733

Yusuf Özbel, Seray Özensoy Töz

Microsporidiasis… 749

Nevin Turgay

Maymun Sıtması… 755

Özgür Koru, Mehmet Tanyüksel

Pneumocystis carinii-Pneumocystis jiroveci… 763

Hande Dağcı

Sarcosporidiasis… 785

Engin Araz, Mehmet Tanyüksel

Afrika Uyku Hastalığı… 791

Nazmiye Altıntaş

Toxoplasmosis… 803

Murat Hökelek, Mustafa Açıcı

Trematodlarla Oluşan Zoonozlar

Serkaryal Dermatit… 831

Tuğrul Dereli

Clonorchiasis, Fasciolopsiasis, Opisthorchiasis… 835

Murat Kara

Dicrocoeliasis… 845

İzzet Şahin, Süleyman Yazar, Ozan Yaman

Echinostomiasis… 851

Süleyman Yazar, İzzet Şahin, Ozan Yaman

Fascioliasis… 855

Süleyman Yazar, İzzet Şahin, Ozan Yaman

Paragonimiasis… 863

Süleyman Yazar, İzzet Şahin, Ozan Yaman

Schistosomiasis … 869

İzzet Şahin, Süleyman Yazar, Ozan Yaman

Diğer Trematod Enfeksiyonları… 877

İzzet Şahin, Süleyman Yazar, Ozan Yaman

Sestodlarla Oluşan Zoonozlar

Coenurosis… 883

Gülay Vural

Diphyllobothriasis (Diphyllobothrium latum)… 889

Nazmiye Altıntaş, Ayşegül Yolasığmaz

Dipylidiasis (Dipylidium caninum)… 895

Ayşegül Yolasığmaz, Nazmiye Altıntaş

Ekinokokkozis

1. Kistik Ekinokokkozis… 901

Nazmiye Altıntaş, Ahmet Doğanay

2. Alveolar Ekinokokkozis… 939

Ahmet Doğanay, Nazmiye Altıntaş

Hymenolepiasis (Hymenolepis nana, Hymenolepis diminuta)… 955

Nazmiye Altıntaş, Ahmet Doğanay

Sparganosis… 965

Ayşegül Yolasığmaz, Nazmiye Altıntaş

Taeniasis

1. Taeniasis Saginata (Sığır Tenyası)… 971

Nazmiye Altıntaş, Ahmet Doğanay

2. Taeniasis Solium ve Cysticercosis (Domuz Tenyası ve Sistiserkozu)… 981

Ahmet Doğanay, Nazmiye Altıntaş

Diğer Bağırsak Sestod Enfeksiyonları… 989

Nazmiye Altıntaş

Nematodlarla Oluşan Zoonozlar

Angiostrongyliasis… 995

Şinasi Umur, Murat Hökelek

Anisakiasis, Capillariasis, Dictophymiasis, Dracunculiasis, Eozinofilik Enterit… 1001

Şinasi Umur, Murat Hökelek

Filariasis, Dirofilariasis, Gnathostomisasis, Gongylonemiasis, Lagochilascoriasis… 1019

Şinasi Umur, Murat Hökelek

Deri Larva Migrans (DLM), Visseral Larva Migrans (VLM)… 1039

Şinasi Umur, Seray Özensoy Töz

Oesophagostomiasis, Syngamiasis, Thelaziasis… 1055

Şinasi Umur, Seray Özensoy Töz

Strongyloidiasis… 1065

Şinasi Umur, Seray Özensoy Töz

Trichinellasis… 1073

Şinasi Umur, Çiler Akısü

Trichostrongylidiasis… 1083

Şinasi Umur, Çiler Akısü

Diğer Nematodlar… 1089

Şinasi Umur, Çiler Akısü

Akantosefaliyazis… 1095

Ayşegül Yolasığmaz

Artropodlarla Oluşan Zoonozlar

Diptera ile Oluşan Zoonozlar… 1101

Yusuf Özbel

Myiasis… 1107

Zafer Karaer, Sırrı Kar

Pirelerle Oluşan Zoonozlar… 1117

Zafer Karaer, Sırrı Kar

Heteroptera (Tahtakurusu; Bugs) Enfestasyonları… 1123

Zafer Karaer, Sırrı Kar

Kenelerle Oluşan Zoonozlar… 1127

Zafer Karaer, Sırrı Kar

Akarlarla Oluşan Zoonozlar… 1135

Zafer Karaer, Sırrı Kar

Pentastomiyazlar… 1145

Ayşegül Yolasığmaz

BÖLÜM 5 HAYVAN ISIRIKLARI İLE BULAŞAN ENFEKSİYONLAR

Hayvan Isırıkları ile Bulaşan Enfeksiyonlar… 1155

Bilgehan Aygen, Gökhan Metan

BÖLÜM 6 HAYVAN KAYNAKLI GIDALARLA BULAŞAN ENFEKSİYONLAR

VE ENTOKSİKASYONLAR